Start › Gmina › Sołectwa › Jareniówka

Historia wsi Jareniówka

Dodano: 03.06.2020

Litery Słowa Odstępy Interlinie

Jareniówka rozpościera się na malowniczych wzgórzach, po lewej stronie rzeki Wisłoki. Należący do niej przysiółek Łęgorz leży u zbiegu Wisłoki i Ropy. Jareniówka sąsiaduje z dwóch stron z osiedlami jasielskimi - od północy z Bryłami, a od wschodu z Kaczorowami i przez Wisłokę z Jasłem, od zachodu z Trzcinicą, od północnego zachodu z Opaciem, na południu - przez Ropę - z Gądkami

Z odległych kart historii

Nazwa wsi ma charakter dzierżawczy i pochodzi od imienia osoby Jaroń. Brak jest dokumentów określających czas jej założenia. Od zarania dziejów z Jareniówką wiąże się do dziś przysiółek Łęgorz. I to on jako pierwszy pojawił się w źródłach, w dokumencie z 1319 r., w którym Władysław Łokietek przekazał zamek na Goleszu opatom tynieckim razem z tzw. „przyległościami”, wśród których był i Łęgorz. Jan Długosz podaje, że Jareniówka należała do parafii jasielskiej, znajdowały się w niej folwark szlachecki i łany kmiece, z których płacono dziesięcinę, najpierw kanonikowi przy kościele św. Floriana w Krakowie, a następnie profesorom Akademii Krakowskiej. Z kolei dziesięcina z dóbr jareniowskiego sołtysa szła na kościół w Jaśle. Z zapisów Długosza dowiadujemy się, że Łęgorz również należał do parafii jasielskiej, której dziesięcinę płacił zarówno tamtejszy folwark, jak i chłopi ze swoich łanów. Jareniówka była własnością królewską lub kościelną. Istnieje zapis mówiący, że w 1581 r. należała do Ocieskiej i znajdowały się w niej trzy łany kmiece, był komornik z bydłem i komornik nie posiadający bydła. O Jareniówce i Łęgorzu brak danych z okresu z całych dwóch stuleci - XVII i XVIII. Już w czasach zaborów, na początku XIX w., należała do książąt Jabłonowskich, a następnie, w drodze spadku przeszła na własność rodu Stadnickich. W 1851 r. ci ostatni sprzedali swoją część Józefowi Bärnreitherowi. Właścicielami Łęgorza zaś byli m.in. - w XVI w. Łomniccy, w XVII stuleciu - Wielogłowscy, w XIX w. - Bärnreitherowie, hrabiowie Włodkowie, Pielowie i Serkowie.

Cztery dekady XX wieku

Na początku tego stulecia na terenie Jareniówki i Łęgorza mieszkało ponad 360 osób. Chłopi gospodarowali na 208 hektarach. Dysponowali też 12 hektarami lasów. W okresie bitwy pod Gorlicami, początkiem maja 1915 r., Jasło i okolice znajdowały się w rękach Rosjan. Zadanie jego zajęcia otrzymał VI Korpus austro-węgierski. Przygotowaniem i zabezpieczeniem przeprawy przez Wisłokę zajął się 100. pułk piechoty, którego dowódcą był płk Franciszek Ksawery Latinik. Jego batalion rankiem 6 maja zajął wzgórza na wschód od Jareniówki. Po drugiej stronie rzeki znajdowały się umocnione stanowiska rosyjskie. Mimo ognia artylerii carskiej i spalenia się od niego wielu zabudowań, utrzymali ją. W efekcie tego ostrzału ucierpiały domostwa w Jareniówce. Nocą żołnierze płka Latinika weszli do Jasła. W czasie międzywojennym, w okresie II RP, mieszkańcy wsi poza rolnictwem pracowali w jasielskich zakładach oraz zatrudniali się przy budowie wytwórni prochu na „Gamracie”, powstającej w ramach Centralnego Okręgu Przemysłowego.

Lata wojny i okupacji

W okresie okupacji w szkole jareniowskiej prowadzono z przerwami zajęcia również dla uczniów z Jasła. Nauka, w tym tajne nauczanie, odbywała się w niezwykle trudnych warunkach. W domu Stefanii Pasterczyk mieściła się niemiecka kuchnia polowa. Służący w niej żołnierz pozostawił jej na pamiątkę po swoim pobycie piękny wazon wykonany przez siebie z łuski po pocisku artyleryjskim. 17 kwietnia 1944 r. Niemcy rozplakatowali afisz o rozstrzelaniu za „zamach na niemieckie dzieło budowy”, na którym widniały dwie osoby z Jareniówki - Gustaw Popczyk i Stanisław Antczak. Ten ostatni był członkiem jednej z grup dywersyjno- sabotażowych ZWZ-AK. Przygotowując się do akcji „Burza”, dowództwo Obwodu ZWZ-AK w Jareniówce utworzyło jedną z dziesięciu placówek WSOP. Placówki Jasło-miasto i Jareniówka miały wystawić dwa plutony pod dowództwem Teofila Adamczewskiego i Stanisława Naczyńskiego. Jesienią 1944 r. Niemcy organizowali miejsca internowania dla wysiedlanych mieszkańców Jasła i powiatu. Oprócz nich ludzie ci udawali się również do wsi położonych na zachód od Jasła, w tym do Jareniówki. W związku z zatrzymaniem się na wschód od Jasła frontu, od października do grudnia tego samego roku, systematycznie dokonywano łapanek i zatrzymani ludzie musieli pracować przy budowie okopów w rejonie Opacia, Jareniówki i Trzcinicy. Niemcy przygotowali się do obrony okrężnej Jasła przed Sowietami, wspartej pozycjami artylerii i ciężkich karabinów maszynowych na wzgórzach jareniowskich i trzcinickich oraz w Kaczorowach. 16 stycznia 1945 r. do ruin zniszczonego przez Niemców Jasła wkroczyły wojska sowieckie. Pokonane oddziały Wehrmachtu wycofały się na północny zachód przez Jareniówkę i Opacie. Sołtysami wsi w czasie wojny i okupacji byli - Wawrzyniec Polak i Stanisław Rosół.

Po 1945 roku

Po zakończeniu II wojny światowej miejscowość została odbudowana po zniszczeniach. W kolejnych latach wielu mężczyzn znalazło pracę w niedalekich zakładach chemicznych „Gamrat”. Okres powojenny obfitował w wiele inicjatyw i działań, w tym w większości społecznych. Elektryfikacja wioski została zakończona w 1957 r. Gazyfikację i telefonizację przeprowadzono w dekadzie lat 70., kanalizację ukończono po roku 2000, a przyłączenie do miejskiej sieci wodociągowej w 2016 r. Niezwykle istotną inwestycją dla lokalnej społeczności była budowa w Jareniówce Domu Ludowego. Parcelę pod niego zakupiono ze składek społecznych w 1972 r. Najpierw wzniesiono go w formie baraku drewnianego. Prace te ukończono rok później. Obecny murowany, piękny obiekt Domu Ludowego, zwieńczono i oddano do użytku 31 grudnia 1995 r. Powstał z funduszy Gminy Jasło i Społecznego Komitetu Budowy Domu Ludowego w Jareniówce. Budynek ten składa się z przestronnej sali, zaplecza kuchennego z chłodnią, sanitariatów, pokoju sołtysa oraz świetlicy wiejskiej dla dzieci i młodzieży. W minionych dziesięcioleciach na wszystkich drogach lokalnych położona została nowa nawierzchnia bitumiczna. W 2017 r. rozpoczęto na terenie wsi budowę chodnika. Przez wiele lat w Jareniówce działało Koło Gospodyń Wiejskich. Jego szczególnie aktywnymi działaczkami były Stanisława Kardaś, Janina Lechowska, Krystyna Rosół i Weronika Trznadel. Przez kilka dekad Jareniówka słynęła z sadów wiśniowych, z obszaru „kwitnącej wiśni”. Od 1974 r. przez ponad dwadzieścia lat funkcjonował zblokowany sad wiśniowy na powierzchni 9 ha. Obecnie na terenie wsi coraz prężniej działają dwie winnice - „Jasiel” Elwiry i Wiktora Szpaków oraz „Vanellus” Barbary i Mariusza Czajków. Ich winnice są ważnymi punktami na trasie enoturystycznej regionu. Z kolei tradycję pszczelarstwa podtrzymują rodziny Szpaków, Pasterczyków i Mroczków. W Jareniówce działa nowoczesny zakład - Chłodnia „Karenfruit” Kazimierza Dziedzica. Przyjmuje ona, przetwarza oraz mrozi warzywa i owoce. Funkcjonują również firma „Auto-Gaz” Marcina Czajki oferująca samochodowe instalacje gazowe i usługi motoryzacyjne oraz „Moto-Serwis” Piotra Pykosza. We wsi mieszka 756 osób i jest 220 numerów domów. Miejscowość ma połączenia środkami transportu jasielskiego MKS i prywatnej firmy „Hesta”. Kolejnymi sołtysami Jareniówki po 1945 r. byli: Wojciech Garbacik, Bronisław Trznadel, Józef Burek, Krystyna Kras, Jan Majsterkiewicz, Helena Majsterkiewicz, Wiesław Kras i Janusz Pruchnik. Obecnie funkcję sołtysa pełni Eugeniusz Kołodziej.

Zasłużeni mieszkańcy

Ważną postacią urodzoną w Jareniówce był Jan Sychta, żołnierz konspiracji niepodległościowej. Urodził się w 1922 r., a w 1942 r. wstąpił do Narodowej Organizacji Wojskowej. Został zaprzysiężony przez innego mieszkańca wsi - Władysława Rosoła - i przyjął pseudonim „Spokojny”. Uczestniczył w akcjach oddziałów por. Franciszka Płonki, OP-11 Józefa Czuchry i mjra Adama Winogrodzkiego, z którym jako obsługujący ckm brał udział w obronie ludności polskiej przed oddziałami UPA. Uczestniczył też w akcji „Burza”. Wiosną 1945 r. został aresztowany przez jasielski Urząd Bezpieczeństwa. Przebywał w areszcie kilka miesięcy. Po wielu latach władze AK odznaczyły go Krzyżem Armii Krajowej. Z obecnie żyjących na terenie wioski mieszkańców, trzech zasługuje na szczególne uznanie. Pierwszym z nich jest Stanisław Szpak, urodzony w Jareniówce w 1932 r. Jako wójt Gminy Jasło w latach 1990 - 1998, bardzo przyczynił się do rozwoju wsi. Początkiem lat 80. XX w. zakładał on również na terenie wsi NSZZ Rolników Indywidualnych „Solidarność”. Drugi z rodowitych mieszkańców, urodzony w 1935 r., Marian Pasterczyk, wieloletni nauczyciel w szkole rolniczej w Trzcinicy, wniósł ogromny wkład w rozwój produkcji sadowniczej na terenie wioski. Równie zacnym dorobkiem może pochwalić się długoletni członek jareniowskiej społeczności, Kazimierz Baczyński, rocznik 1932. To zasłużony działacz społeczny i członek rady parafialnej, od początku zaangażowany przy budowie kościoła pw. Matki Bożej Częstochowskiej w Jaśle w ramach Społecznego Komitetu Budowy Kościoła. Z kolei znanymi uczniami miejscowej szkoły podstawowej byli: Andrzej Czajka - poseł na Sejm RP II kadencji oraz Tomasz Maczuga - medalista mistrzostw Polski i świata w sztukach walki karate kyokushin.

Szkoła Podstawowa im. I Marszałka Józefa Piłsudskiego w Jareniówce

Początki dzisiejszej placówki oświatowo-wychowawczej sięgają roku 1913, kiedy rozpoczęto budowę szkoły dla dzieci z Brył i Jareniówki z Łęgorzem. Pracami kierował Jan Oberc. Ówczesna szkoła składała się z dwóch sal lekcyjnych, korytarza oraz mieszkania kierownika szkoły. W okresie I wojny światowej budynek zajęli Rosjanie i utworzyli w nim na kilka miesięcy szpital wojskowy. Jak opisuje kronika szkolna, w 1920 r. po raz pierwszy uczniowie otrzymali świadectwa opatrzone białym orłem i napisem Rzeczpospolita Polska. W latach II wojny światowej i okupacji zajęcia odbywały się w sposób ograniczony i z przerwami. W trakcie tzw. „ofensywy jasielskiej” wojsk sowieckich i artylerzystów czechosłowackich w styczniu 1945 r. budynek szkolny został poważnie zniszczony. W 1954 r., w czynie społecznym pod kierownictwem ówczesnego dyrektora szkoły Tadeusza Kocimowskiego, dobudowano do wyremontowanego obiektu dodatkowe skrzydło, w którym znalazły się dwie sale, korytarz i kancelaria. W grudniu 1992 r. Rada Pedagogiczna i Rada Rodziców wspólnie zwróciły się do krośnieńskiego Kuratorium Oświaty z prośbą o przywrócenie szkole jej przedwojennego patrona - Marszałka Józefa Piłsudskiego. W dniu 11 listopada 1993 r., w trakcie uroczystości: osiemdziesięciolecia szkoły i Święta Niepodległości w placówce została odsłonięta okolicznościowa tablica, a szkoła otrzymała sztandar, ufundowany przez Radę Rodziców. W 2013 r. jareniowska szkoła z dumą obchodziła swoje stulecie. Organizuje ona szereg wartościowych przedsięwzięć. Od wielu lat odbywa się w jej murach gminny konkurs „Palma Wielkanocna” pod patronatem wójta Gminy Jasło. Ma on na celu kultywowanie tradycji i obyczajów ludowych. Palmy małe i duże oceniane są w kategoriach wiekowych dla uczniów klas 0-III i IV-VI. Później zdobią one wnętrze kościoła parafialnego p.w. Matki Boskiej Częstochowskiej podczas Niedzieli Palmowej. Dzięki takim przedsięwzięciom, młodzież jareniowska tak pięknie podtrzymuje tradycje lokalne, głównie dożynkowe. Rada Rodziców i szkoła są też organizatorem cieszących się dużym powodzeniem urządzanych na obiektach szkolnych „Pikników Rodzinnych” oraz uroczystych spotkań jasełkowych, z okazji „Dnia Babci i Dziadka”, „Dnia Matki” i innych. Kolejnymi kierownikami i dyrektorami tej zasłużonej dla środowiska placówki byli: Helena Różycka (1915-1916), Stefan Sibisz (1916-1917), Helena Sibiga (1917- 1918), Zygmunt Bałuk (1918-1941), Kazimierz Wolny (1941-1945), Helena Wolny (1945-1946), Bronisław Lisowski (1946-1951), Tadeusz Kocimowski (1951-1974), Józef Rdzak (1974-1983), Andrzej Stonawski (1983-1991), Danuta Maczuga (1991-1992). Obecnym dyrektorem szkoły jest od 1992 r. Jerzy Szetlak.

Kapliczki, figury i krzyże przydrożne

Mieszkańcy wsi należą do parafii pw. Matki Bożej Częstochowskiej. U zbiegu ul. Mickiewicza z drogą do Jareniówki stoi murowana kapliczka z 1900 r., odbudowana po zniszczeniu w trakcie wypadku drogowego z lat 70. XX w. Jej fundatorem był Andrzej Gorczyca. W górnej części kapliczki znajduje się figura Matki Bożej z Dzieciątkiem, w dolnej - obraz Serca Pana Jezusa. Na posesji rodziny Zabawów, na cokole z 1931 r. znajduje się figura Matki Bożej Niepokalanie Poczętej, a na terenie Stanisława Szpaka ufundowana przez niego figura Chrystusa Króla na podstawie granitowej. Na obszarze wioski jest też nowsza kapliczka na posesji rodziny Tutro z figurą Matki Bożej Niepokalanie Poczętej. W Jareniówce stoją również krzyże przydrożne. Drewniany, z wizerunkiem Chrystusa, usytuowany jest przy drodze na terenie rodziny Szańców. Również drewniany, z okresu po II wojnie światowej, znajduje się w miejscu, gdzie początkiem XX stulecia wcześniejszy krzyż z postacią Chrystusa ufundował Józef Dobosz. Związane to było z wyświęceniem na księdza mieszkańca wsi Józefa Gajdy. Na terenie rodziny Dziedziców, przy drodze do Jabłonicy, stoi krzyż dębowy z żeliwnym wizerunkiem Chrystusa. Pochodzi z XIX w., a w latach I wojny światowej pochowani zostali obok niego dwaj żołnierze. Z kolei, przy drodze do Trzcinicy, na posesji rodziny Rosołów, widoczny jest krzyż dębowy postawiony po I wojnie przez mieszkańca wioski Józefa Rosoła, jako podziękowanie Bogu za szczęśliwy powrót z piekła walk na froncie. Kolejny z krzyży jareniowskich znajduje się obok budynku szkolnego. Również na terenie Łęgorza, na terenie rodziny Szpaków, zobaczyć można krzyż metalowy z tabliczką o treści: „Fundatorowie Ludwik i Katarzyna Pilla 1862”.

Autorem tekstu jest Wiesław Hap.